1497 17 agosto
I Rettori di Bergamo sentenziano e ordinano che i frati Serviti del convento del Lavello abbiano a gestire in proprio le offerte fatte alla chiesa di S. Maria del Lavello.
************
In Christi Nomine Amen. Quoniam superioribus proximis annis sic divina disponente clementia apparverunt in loco de Lavello Vallis sancti Martini, Bergomi districtus, in numerabilia miracula Beatissime Virginis Marie et in dies ex devotione Christi fidelium erga eandem intemeratam Virginem Mariam multi et debiles infermi ex opressi cuiusque generis infirmitate qui ad ipsium locum de Lavello deducuntur et accedunt miraculose sanantur ex liberantur. Quibus patefactie factus fuit maximus et frequens hominum concursus ad prefatum locum ob ipsorum miraculorum nec non prefate Virginis Marie devotionem quo factum est ut nonnulle elemosine facte fuerunt ab devotione ad evontium ipsium locum quibus quoddam templum in ipso loco miraculorum prefate Virgini Marie dicatum fuit ob sui nominis reverentiam cumque (mezza riga illeggibile per una piega nella pergamena)...retur et undique personarum multitudo conveneret offerens manus adiutrices introductaque fuisset per homines dicte Vallis religio fratrum Servorum cui templum ipsium comendatum fuit. Et cum fidem frater Calistus predicti ordinis suplicasset Ill.mo Du. Domino Nostro Venetorum ut ipsium priorem perpetuum in ipso loco et ecclesia quo ad vixerit constituere digneretur sicque mediante prefato Du. Do. factum ex obtentum fuerit in gravissimum damnum et lesione antedicte devotionis et cum successive homines dicte Vallis in .... Divini numinis egresserent ipsam devotionem in deterius prohibi obtinierunt a prelibato Ill.mo Du. Dominio de removendo predictum fratrem Calistum ex de introducendo fratres de Observantia ordinis sancti Francisci. 
Et cum etiam per antedictum Ducale dominum mandatum fuerit prefatis M.cis dominis Rectoribus Bergomi quo singulis quatuor annis elligerent ex deputarent ad gubernum dicte ecclesie et ellemosinarum predictarum duos probos ex legales cives istius civitatis Bergomi qui una cum elligendo per ipsam Vallem conservarent ex gubernarent redditus oblationes ex elemosinas ipsius ecclesie ellecti que fuerunt spectabilis dominus Jacobus de Agazis legum doctor et domino Benedictum de Preposulo in presentiarum istius Vallis Sancti Martini comissarius per M.cus dominos Franciscum Mozanicho et Matheus Lauredano tunc Bergomi Rectores, prout de predictis latius constat litteris ducalibus et ellectione predicta in Canzelaria prefatorum M.corum Bergomi Rectororum, videlicet:
Augustinus Barbadico Dei gratia Dux Venetianorum. Nobilibus et sapientibus viris Francisco Moranicho de suo mandato Potestati ex Matheo Lauredano Capitaneo Bergomi ex successoribus suis. 
Fideles nostri homines Vallis sancti Martini nobis fecerunt illum fratrem Calistum que alias constituimus in priorem ecclesie Beatissime Virginis Marie in loco Lavello predicte Vallis Sancti Martini, adeo male ex incurose gubernare ecclesiam illam private sue tantum modo cupiditati in vigilando ut illius defectu omnis quasi populorum devotio et incursus qui maximus erat exinamtus quodam modo ex anichalatus fuerit et quotidie in pecus declinatur nisi oportune prespitiatur. 
Petentes propterea humiliter ex .... cum instantia dignemur, in honore divini cultus ex conservationem dicte ecclesie, privare ipsum fratrem Calistum predicto priorato et pernoctare ut illuc vocare possit fratres Sancti Francisci qui ecclesiam ipsam in habitent excolant.
Nos vero visa responsione vostra qua ample attentamini insuficientiam et parum gubernum ipsium fratris Calisti ex consulitis admittendum esse eorum suplicationem fuimus contenti ex predictis condignis respectibus sibi complacere ex volumus ac imperamus ut sonoto eorum fratre Calisto a dicto prioratu ad ecclesiam ipsam introducente possint fratres dicte religionis Sancti Francisci de observantia cum hac conditione que singulis quibus  conque dominis per vos ex successores elligantur domino ex istis fidelissimis civibus nostris qui in simul cum uno elligendo per homines dicte Vallis sancti Martini servare et gubernare habeant introytus oblationes ex elemosinas ipsius ecclesie ut vis prudenter consuluistis verum quia ex convenientibus respectibus a nobis comemoratis. 
Nolumus ut aliqua fiat fabrica id ipsa vel prope ipsam ecclesiam ob illius importantem situm vestris literis nobis declarabitis parere ex opinionem vestram quemadmodum silicet in quare expendi possint et debeant pecunie recuperate pro oblationibus factis dicte ecclesie ut opinione et consilio vestro intellecto declarare vobis postmodum valeamus ordinem ex deliberatione nostram circa dispensationem ex conversionorum dictarum pecuniarum in utilitate ex proficuum ipsius ecclesie et quoniam ut superius dicimus consulitis non esse in dicta ecclesia fabricandam ut etiam nos decrevimus vestris litteris nobis noticiam dabitis quem admodum ex (mezza riga illeggibile per piega) fratres ipsi quam noticiam nobis dabitis prius quam illi introdu...... has antedicte etc.
Consuliarij
Ser Bernardinus Bembo
Ser Antonius Valier
Ser Antonius Grimani ex
Ser Marchio Trevixano
Lecte in pleno collegio
Die vigessimo primo aprilis 1493

Die quinto junij anni suprascripti. 
M.ci ex Clar.mi domini Potestatis et Capitaneus antedicti sedentes in Canzelarie habita inter eos oportuno ex matura consideratione pro debita et reverenti executione mandatorum Ducalium antedictorum constituerunt elligerunt ex ordinaverunt eximium doctore dominum Jacobum de Agazis et dominum Benedictum de Passis qui in simul cum uno elligendo per homines Vallis predicte Sancti Martini conservare, gubernare ac administrare habeant introytus oblationes et elemosinas Ecclesie antedicte duraturos per unum annum continuum in omnibus ex per omnia prout in litteris antedictis.
Pro parte vero hominum dicte Valis ellectis ex deputatus fuit Ser Johannes Brage de Busis ex hominibus istius Vallis de quo ellectione  constat in carta rogata per Silvestrum de Mangilis notarium.
Et cum sit ex hortu fuisset contentio et differentio inter ex per priorem ex fratres prefate Ecclesie de Lavello ordine Sancte Marie Servorum ex homines ex vicinos comunium Vallis Sancti Martini ex altera occaxione elemosimarum que fiebant ex dabatur ipsi Ecclesie domine Sancte Marie de Lavello. Et ob sed habitus fuisset recursus ad Ill.mi Do. Dominorum Venetiarum. Quod quidem Dominum per suas litteras Ducales comisit ex mandavit Rectoribus Bergomi tunc existentibus ut rectores ipsi ad se vorent ex faceret ex ipse partes elligerent aliquos Religiosos in dignitate costitutus seu personas Ecclesiasticas videlicet unum per parte qualibet et tertium de confidentibus qui sic elligendi haberent videre cognoscere ex decidere que ipsarum partium forent meliora et potiora jura in dicta Ecclesia monasterio ac bonis eiusdem et elemosinis et in executione prefatarum litterarum ducalium ex mandatorum prefatorum Mag.eorum dominorum tunc Rectorum ex justa illorum tenorem ex forma ellecti fuissent per ipsas partes Reverendi domini Simon de Brixianis prepositus ac canonicus Bergomi ex prothonotarius sedis Apostolice, dominum Silvester de Benedictis Abbas tunc monasterij Sancti Sepulcri de Astino et Nicolaus de Aspertis canonicus Bergomensis qui vel maior pars eorum haberent cognoscere decidere ex terminare ut supra dictum est. Et tandem dui coram eis agitato processu prefati domini Simon et domini Silvester ellecti ut supra. Concorditer etiam vocato tertio ut veniret ad concordandum cum eis in effectum et inter alia pronuntiaverunt dictos homines ex vicinos nullum verus habere in dicta Ecclesia beneficio elemosinis et bonis ex rebus dictarum Ecclesie nec ad eo sed ipsam Ecclesiam et monasterium et bona ex elemosinas de quibus supra ex regimem et gubernationem eiusdem pertinere ex spectare pleno jure dictis priori et fratribus ut de predictis latius asserunt constare in actis canzellarie Magnificorum dominorum Rectororum Bergomi. Et successive etiam sententia prefatorum ellectorum fuerit per prelibatum Il.mum Duci Dominorum confirmata et mandatum Magnifico domino Paulo Trivisano tunc Potestati et vici Capitaneo Bergomi ut predictam sententiam exequi facere deberet ne religiosi predicti damnis expensis dispendio ex interesse frustaretur et successive virtute et in executione predictarum prefatus Magnificus dominus Paulus Trivisanus tunc Potestatis et vice Capitaneus utsupra mandaverit et terminaverit in hunc modum et formam videlicet:
Paulus Trevisanus Eques Bergomi Potestatis ex Vice Capitaneus
Visis literis Ill.me Do. nostre diei deciminoni julij nupper exacti nobis ex successoribus nostris designatis presentatis per venerabilum domini fratrem Hieronymum de Rotha hordinis Servorum ex priorem conventus domine Sancte Marie de Lavello in quibus continetur et mobis mandatur qui exequi facere debeamus santentiam quandam alias latam inter dominos fratres predicti conventus et administrationes rerum dicte Ecclesie, visa ipsa sententia coram nobis producta et presentata in patenti forma ex sigilata duobus sigillis cum impresione Sancti Marci per antedictum dominum fratrem Hieronymum priorem alias lata ex promulgata per Reverendos dominos Simonem de Brixianis decretorum doctorem prepositum ex canonicum Ecclesie Bergomensis ex Apostolice Sedis prothonotarium ex Silvestrum de Benedictis Abbatem monasterij Sancti Sepulcri de Astino judices deputatos ex ellectos inter aliter partes sub die vigessimo primo augusti anni 1494. 
Auditoque prefato domino frati Hieronymo priore petenti executione predictarum litterarum ducalium et subsegunter executionem predicte sententie in qua declaratum extit ex pronuntiatum Ecclesiam predictarum domine Sancte Marie de Lavello cum adiacenti conventu monasterio juribus pertinentijs spectare ex pertinere et esse juris ex sub administratione dominorum priorum et fratrum ex ordinis dicte religionis Servorum domine Sancte Marie. Et homines ex  vicinos Vallis Sancti Martini nullum jus habuisse nec habere in ipsa Ecclesia conventu et juribus eiusdem et prout in ipsa sententia latius ex difusius legitur et apparet.
Viso ... Christoforus de Anzelinis de Caprino qui nomine predictorum hominum ex vicinorum Vallis Sancti Martini hijs diebus elapsis coram nobis compuit contradicens executioni predictarum litterarum ducalium et predicte sententie et .... admonitus per nos procrastina die ad dicendum de juribus dictorum hominum ex vicinorum non comparvit nec aliquid aliud de predicti Valle Sancti Martini. Et exequi volentes ut tenemur predictus litteris ducales ex dictam sententiam tenore presentium mandamus et comittimus Consulibus hominibus Sindacis et deputatis predicte Vallis Sancti Martini ac quibuscumque alijs se impedientibus quovismodo contra formam et tenorem predicte sententie quatenus permittat predictam sententiam ad hunguem suam consequi executionem nec ipsos dominos fratres de posessione ex juribus ipsuis Ecclesie conventus et monasterij ac administratione turbare nec inquietare alia qualiter debeant contra tenorem predicte sententie et sub pena arbitrio nostro ausserenda cuilibet hinc nostro M.to contravenenti.
Preterea mandamus Jacobo Bonayti vel cuilibet alio de dicta Valle habenti ex tenenti clavem capse existentis in predicta Ecclesia in qua reponuntur oblationes que fiunt per personas visitantes ipsam Ecclesiam quatenus in pena librarum quinquaginta dictam clavem ad nos statim ferre debeant verum si quis de predictis se gravatum senserit prius tamen prestita in contineti obedientie dicti nostri mandati in termino dierum quatuor  comparere debeat coram nobis citatis dictis dominus fratribus sine pro eis intervenientibus.
In quorum fidem etc.
Bergomi 14 augusti 1497
Subscriptio Canzelarij omisso signo sigillo S.ti Marci est  videlicet
Antonius Angusola Cancellarius

Die 17 augusti 1497
Coram Magnifico domino Potestate ex vice Capitaneo antedicto comparvit Firmus de Arola servitor ex M.ce sue portavit et dedit clavem capse existentis in Ecclesia sancte Marie de Lavello habitam a Zanino de Vercurago de Valle Sancte Martini. In executione suprascripti mandati sibi intimati et item retulit se die martis quintodecimo infrascriptis precipisse multis hominibus predicte Vallis existentibus ad dictam Ecclesiam et dimisisse mandatum suprascriptum in manibus Jacobi de Bonayto in Valle Sancti Martini et precipisse in omnibus prout in suprascripti mandatio continetur.

Francischus Coadiutor
Mag.cus ex Clarissimus dominus Paulus Trevisanus, Eques, Potestatis et vice Capitaneus dignissimus Bergomi  ex districtus. In camera superiori nova pallatij sue habitationis existens et coram eius Magnificentia constituti ex presentati Egregji Cives Bergomi domini Baptestinus de Borigis ex Guielmus de Rotha qui superioribus diebus per eius Mag.cum una cum Mag.ca Comonitate ob eorum prudentiam bonitatem fidem ex integritatem ellecti ex deputati fuerunt ..... idonei ad tenendum in manibus eorum unam ex clavibus deputatis ad aperiendum capsam positam in Ecclesia domine Sancte Marie de Lavello in qua fiunt ex reponuntur oblationes pecuniarum per personas visitantes dictam Ecclesiam. Et que clavis per prius erat in manibus Zanini de Obertino de Valle Sancti Martini qui pro executione mandati prefati magnifici domini Potestatis datum sub die 14 instantis pro executione litterarum ducalium ex in favorem dominorum fratrum dicte domine Sancte Marie de Lavello, dictam clavem per Firmum de Arola, servitore misit prefato M.co domino Potestati et vice Capitaneo. Cum vigore sententie alias late per Rev.dos dominos Simonem de Brixianis decretorum doctorem ex Silvestrum de Benedictis Abbatem monasterji Sancti Sepulcri d'Astino judices deputatos ex ellectos inter parte extiterit declaratum ex pronuntiatum homines ex vicinos Vallis Sancti Martini nullum jus habuisse nec habere in dicta Ecclesia et conventu predicte domine Sancte Marie de Lavello ex juribus euisdem sed spectasse et pertinuisse et esse juris ac sub administratione predictorum dominorum fratrum ipsius Ecclesie omni meliori modo.
Dedit tradidit et consignat clavem antedictam in manibus predictorum dominorum Baptistini ex Guielmi seu alterius eorum presentium ex illim acceptantium. Cum ac tamen condictione promissione ex obligatione quot quotiens ... contigierit ipsos dominos fratres seu eorum dominum priorem presentem et qui per tempora futura erunt velle dictam capsam aperire ex pecunias seu oblationes de eo extradere debeant et teneantur se conferre aut alterius eorum ab dictam Ecclesiam domine Sancte Marie ex una cum domino priore qui secundam clavem tenet aperire dictam capsam et extradere elemosinas vel pecunias ex numerum ipsarum pecuniarum super uno eorum libro ex postea ipsas pecunias libere relaxare in manibus et sub administratione domino prioris ipsius Ecclesie. Et que tamen pecunie ac alie quovis modo oblationes per ipsos Dominos priorem ex fratres semper ex omni excusatione remota dispensari et distribui ad honorem summi Dei ex gloriosissime eius Matris ex virginis dicte Sancte Marie in reperatione et augumento ipsius Ecclesie ex monasterij. In paramentis ac pro victu et necessitatibus ipsorum dominorum fratrum et illius conventus et in cunctis alijs rebus necessarijs ex opportunijs ex que ...... bonum comodum et utilitatem ipsius Ecclesie, monasterij et conventus ex non aliter.
Et super premissis ac circa premisse antedictus Mag.cus dominis Potestatus et vice capitaneus imposuit ex expresse comisit et mandavit antedicti dominus Baptistino et Guielmo deputatis utsupra quatenus suum exhibere deberint consilium et favorem in omni tempore predictis dominis priori et fratribus predicti Ecclesie domine Sancte Marie in bene gubernando augendo ex ministrando bona pervenienti infrascripta Ecclesie ut in dies tam devotiones que utiliter non diminuantur sed augeantur ipsi Ecclesie conventui et monasterio sicut eius Mag.cus una cum antedicto M.ca Comonitate sperat ad vitam ...... ex alios bonos mores ipsorum dominorum fratum existentium in predicta Ecclesia et monasterio. Quam etiam fidem ex integritatem prefatorum dominorum deputatorum et ut in omni eventu videri et intelligi possit quomodo et qualiter annatim predicti domini prior et frates administraverint et dispensaverint pecunias et oblationes ad eorum manus perventas.
Actum Bergomi in suprascripto loco die 17 augusti 1497
Subscripto Cancellarij talis est videlicet
Ego Antonius Angusola Cancellarius antedicti Magnifici domini Potestatis et vice Capitanei suprascriptis omnibus interfui et rogatus scripsi et in fidem me subscripsi ac sigillo S.cti Marci sigillavi.

A.S.M.: Fondo Religione PA, cart. 2887 - microfilm